Strona stworzona, dzięki uprzejmości Biblioteki Publicznej Gminy Prażmów, przez miłośników gminy Prażmów. Ustanów 2023

Artykuły z tej kategorii

Wieś Wągrodno i leżąca na południowym zachodzie od niej wieś Wola Wągrodzka do rozbiorów znajdowały się przy ważnym szlaku komunikacyjnym prowadzącym z Warszawy do Warki tzw. trakcie wareckim. Sąsiednia Wola Prażmowska położona była za rzeczką Wągrodnicą (obecnie Zielona). Po włączeniu księstwa mazowieckiego do Królestwa Polskiego w 1526 r., Wągrodno i Wola Wągrodzka znalazły się w granicach województwa mazowieckiego, ziemi czerskiej, powiatu (sądowego) grodzieckiego (grójeckiego), w parafii Prażmowo, dekanacie grójeckim, archidiakonacie warszawskim, w diecezji poznańskiej.

Już wówczas istniała wieś Choszczna (dziś Chosna) między Wągrodnem a Pieczyskami i Wolą Pieczyską.

Wągrodno stanowiło gniazdo rodziny szlacheckiej Wągrodzkich herbu Rogala. Przedstawia on na tarczy dwudzielnej w słup, w polu pierwszym – czerwonym jeleni róg o czterech odnogach, w polu drugim – srebrnym czerwony róg bawoli. W klejnocie nad hełmem w koronie znajdują się rogi jeleni i bawoli jak na tarczy.

Herb Rogala rodziny Wągrodzkich.

W 1476 r. właścicielem Wągrodna był szlachcic Pylik de Wangrodno. Rejestr skarbowy z 1540 r. wymienia Jakuba Vangraczkiego oraz Marcina i Mikołaja Ullelynskich. „Vągraczka volya” należała do Jana Vangraczkiego (Wągrodzkiego).

Do początku XVIII w. opisywane wsie znajdowały się w rękach rodzin Wągrodzkich i Pilików. Wszystkie te miejscowości były podzielone na części w wyniku działów rodzinnych. W połowie XVIII w. hrabia Hieronim Wielopolski spłacił wszelkie długi zastawne i przejmował kolejno:

• w 1742 r. część po Wawrzyńcu Wągrodzkim, od 1693 r. należącą do Józefa Bielawskiego;
• w tym samym roku część po Franciszku Wągrodzkim również od Józefa Bielawskiego;
• w tym samym roku część po Janie Wągrodzkim, od 1689 r. należącą do tegoż Bielawskiego;
• w 1743 r. części po Józefie i Grzegorzu Piliku;
• w 1743 r. część uzyskał w wyniku zamiany z Piotrem Szczerbińskim, proboszczem słomczyńskim;
• w 1744 r. część dziedziczną Jakuba Łoskiego;
• w tym samym roku część dziedziczną Krzysztofa Bielawskiego.

W ten sposób w jednych rękach znalazły się dobra Wągrodno z przyległościami Wola Jaroszowa (pierwsza historyczna wzmianka o tej wsi) i Chosna.

Hrabia Hieronim Wielopolski zmarł bezpotomnie w 1779 r. Zgodnie z wolą wyrażoną w testamencie spadkobiercami zostali wyznaczeni jego bratankowie, synowie Józefa, Jana i Karola.

Schedy po Wielopolskim nabyła w latach 1806-1808 hrabina Elżbieta z Wodzickich Potulicka, wdowa po Michale. Stała się właścicielką olbrzymiego majątku, składającego się z klucza oborskiego, Wągrodna i Piskórki.

W latach 1814-1820 dobra Wągrodno pozostawały w dzierżawie Piotra Pawła Brzozowskiego, prokuratora i sędziego apelacyjnego. Na mocy kontraktu dzierżawnego Brzozowski otrzymał 20 krów, prawo do obsadzania pustych gospodarstw oraz gorzelnię.

Został też zobowiązany do sprowadzania piwa z browaru oborskiego po cenie rynkowej.

W latach dwudziestych XIX w. swoje prawa do części Wągrodna z przyległościami udowodnili bracia Eligiusz i Edmund Suchodolscy. Byli oni synami Marianny z Prażmowskich i hrabiego Franciszka Suchodolskiego. Dziedziczyli części Wągrodna po biskupie łuckim Franciszku Prażmowskim. Sprawa była zadawniona, brakowało dokumentów i nie ustalono granic i wielkości spornego terytorium. Po licznych procesach, nawet w najwyższych instancjach sądowych Królestwa Polskiego w 1825 i 1826 r., uznano prawo Suchodolskich do dziedzictwa.

W 1833 r. właścicielami Wągrodna stali się Kacper Piotr Aleksander i Teresa z Mielżyńskich hrabiostwo Potuliccy.

Około połowy XIX w. w dobrach Wągrodno przeprowadzono karczunki obszarów leśnych, na których założono wsie Gabryelin, Kamionka, Koryta i Ławki. Nie można podać dat założenia poszczególnych wsi. Wszystkie one istniały już w 1868 r., a brak ich na mapie wojskowej z 1839 r.

Nazwa wsi Gabryelin pochodzi od imienia najmłodszej córki hrabiego Kacpra Potulickiego i prawdopodobnie wiąże się z jej urodzinami.

Carski ukaz uwłaszczeniowy realizowano w Wągrodnie w 1868 r. Wieś Wągrodno liczyła 34 osady (pięć z nich należało do przedstawicieli rodziny Zająców), a ponadto posiadała osadę sołtysa. W Chośnie wydzielono 10 osad włościańskich, w Woli Jaroszowej 13, w Kamionce 15, w Korytach 22 i w Ławkach 10.

Hrabia Edmund Suchodolski w 1865 r. swoje prawa do części Wągrodna przelał na Marcelego Raczyńskiego, a ten ostatni w 1867 r. na Eligiusza Suchodolskiego. Eligiusz stał się jedynym właścicielem części dóbr Wągrodno zwanej Prażmowszczyzną. W 1868 r. zawarł układ ze Stanisławem i Włodzimierzem hrabiami Potulickimi (synami Kacpra), właścicielami drugiej części dóbr Wągrodno. Potuliccy stali się posiadaczami całości majątku za sumę 18 tysięcy rubli srebrem.

Odcisk pieczęci Wójta Gminy Wągrodno z 1867 r.

W 1880 r. spisano w Warszawie akt notarialny, mocą którego hrabia Włodzimierz Potulicki, jego brat Stanisław, siostry Marianna i Gabryela, panny pełnoletnie, mieszkańcy Obór, sprzedali Wągrodno dwóm obywatelom ziemskim: Kazimierzowi Czarnowskiemu, zamieszkałemu we własnych dobrach Kroczewo w powiecie płońskim i Teodorowi Szymanowskiemu, zamieszkałemu we własnych dobrach Cygów, w powiecie radzymińskim. W umowie wspomniano, że część drewna z lasu pod Jaroszową Wolą sprzedano wcześniej kupcowi Binemowi Ejzenbergowi.

Na terenie folwarku Wągrodno znajdowała się gorzelnia, karczma, cegielnia i tartak parowy.

Podczas pierwszego Powszechnego Spisu Ludności Polski, w dniu 30 września 1921 r. w opisywanych miejscowościach spisano m.in. liczbę budynków mieszkalnych oraz liczbę ludności. Wieś Wągrodno liczyła 24 domy i 169 mieszkańców, wieś Nowe Wągrodno (powstała z parcelacji folwarku Wągrodno, po odłączeniu z dóbr Wągrodno folwarków Gabryelin i Biały Ług na przełomie XIX i XX w.) odpowiednio 23 i 160, osada Wągrodno Adaszewskich 2 i 20, wieś Chosna 20 i 143, Jaroszowa Wola 32 i 330, Kamionka 7 i 53, Koryta 14 i 92, Ławki 9 i 71, kolonia Wola Wągrodzka 21 i 155 mieszkańców. Cała społeczność Wągrodna i okolic podczas Spisu podała wyznanie rzymskokatolickie.

Wymienione wyżej miejscowości należały do 1952 r. do gminy Wągrodno. Siedziba Urzędu Gminnego nie zawsze znajdowała się we wsi Wągrodno np. w 1911 r. wójt urzędował w Uwielinach. Z dniem 1 lipca 1952 r. zmieniono nazwę gminy Wągrodno na Wola Wągrodzka. W tym samym czasie utworzono nową gminę Sobików z siedzibą Prezydium Gminnej Rady Narodowej w Sobikowie. W granicach tej gminy znalazła się wieś Ławki, wyłączona z gminy Wągrodno.

Wągrodno, obecnie Wola Wągrodzka, rok 1940. Po prawej Jan Zelman - Wójt Gminy Wągrodno oraz Zdzisław Winkler pod Urzędem Gminy w Wągrodnie.

W latach 1955-1961 Chosna, Kamionka, Koryta, Ławki, Wągrodno, Nowe Wągrodno i Wola Wągrodzka należały do gromady Wola Wągrodzka, a Jaroszowa Wola do gromady Uwieliny. Po zniesieniu gromady Wola Wągrodzka, Jaroszowa Wola, Ławki i Wągrodno znalazły się w gromadzie Uwieliny, a Chosna, Koryta, Nowe Wągrodno i Wola Wągrodzka w gromadzie Prażmów. Po likwidacji gromad w Polsce z końcem 1972 r., od 1 stycznia 1973 r. wszystkie opisywane miejscowości należą do gminy Prażmów.

Wągrodno do połowy 1867 r. położone było w powiecie warszawskim, później do 1879 r. w górnokalwaryjskim, następnie do połowy 1952 r. w grójeckim, potem w piaseczyńskim (do końca maja 1975 r.). Od 1 stycznia 1999 r. należy do reaktywowanego powiatu piaseczyńskiego.

Obecnie częścią wsi Wągrodno jest Kamionka, Jaroszowej Woli Kaczorówek, Ławek Czarna Rzeka i Stanisławów, a Nowego Wągrodna Zaborówek. Pola w Wągrodnie noszą nazwy Rąbienie i Zabrzezie [Kamionka nie jest częścią miejscowości Wągrodno, lecz osobną wsią należącą do sołectwa Wągrodno. Jej częściami są natomiast Kolonia Rąbienie i Kolonia Zabrzezie - przyp. red.].

Wsie Koryta, Nowe Wągrodno, Wągrodno i Wola Wągrodzka należą obecnie do Parafii Świętego Franciszka z Asyżu w Prażmowie, w dekanacie tarczyńskim, Chosna i Ławki do Parafii Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Pieczyskach, w dekanacie czerskim, natomiast Jaroszowa Wola do Parafii Świętego Jana Chrzciciela w Kędzierówce, w tym samym dekanacie.

Ewa i Włodzimierz Bagieńscy

Tekst pochodzi z miesięcznika "Co i jak" (nr 30) 10/2000

Zdjęcie główne: Wągrodno, obecnie Wola Wągrodzka, lata 30. XX wieku. Ze zbiorów prywatnych.