Strona stworzona, dzięki uprzejmości Biblioteki Publicznej Gminy Prażmów, przez miłośników gminy Prażmów. Ustanów 2023

Artykuły z tej kategorii

Po włączeniu Mazowsza do Królestwa Polskiego w XVI w. obszar, na którym w XIX wieku założono wsie Biały Ług i Gabryelin zajmował zwarty kompleks leśny. Osadnictwo grupowało się w sąsiedztwie cieków wodnych.

Nad Wągrodnicą (obecnie Zieloną, dopływem Jeziorki) położone były m.in. Wola Prażmowska, Wola Wągrodzka, Uwieliny i największa z nich Wągrodno. Od wschodu osadnictwo skupiało się wzdłuż rzeczki Czarnej: Czaplinek, Obrąb i nie istniejąca obecnie Wólka Obrębska. Enklawę śródleśną stanowiła tylko wieś Choszczna (dziś Chosna). Na południu, na skraju opisywanego lasu położone były: Pieczyska - wieś z kościołem parafialnym, Wola Pieczyska i Sułkowice. Na opisywanym terenie dominowała własność szlachecka.

Prawdopodobnie w XVIII w. założono na skraju lasu, po jego przeciwległych stronach, wsie Wola Jaroszowa i Kiełbaska.

Okolice Wągrodna były wielokrotnie niszczone podczas działań wojennych i związanych z nimi kwaterunkami oraz przemarszami wojsk. W aktach hipotecznych dóbr ziemskich Wągrodno zachował się opis obciążeń majątku pochodzący z 1827 r. (w cytacie zachowano oryginalną pisownię): „Wiadomo powszechnie, że w roku tysiącznym siedmsetnym czterdziestym pierwszym dziedzice dóbr ziemskich żadnych podatków opłacać nie byli obowiązani - dopiero w końcu tysiącznego siedmsetnego sześćdziesiątego ósmego roku zawiązana Konfederacya Barska sprowadziła na Kray woynę domową, w którey dobra ziemskie różnym ciężarom i zniszczeniom podlegały, gdyż tak woysko rossyiskie iako i konfederackie wszystko co na gruncie zostało zabierało i niszczyło. Następnie w roku tysiącznym siedmsetnym ośmdziesiątym ósmym przybył podatek offiary dziesiątego grosza [ofiara dziesiątego grosza, ofiara wieczysta – podatek dochodowo-gruntowy ustanowiony w 1789 roku przez Sejm Czteroletni jako danina publiczna pobierana od szlachty i duchowieństwa w wysokości odpowiednio 10 i 20 procent - przyp. red.] - w roku tysiącznym siedmsetnym dziewięćdziesiątym drugim woyna, w którey woysko rossyiskie równie wszystko zabierało - w roku tysiącznym siedmsetnym dziewięćdziesiątym czwartym rewolucya i powtórna woyna - w roku tysiącznym siedmsetnym dziewięćdziesiątym szóstym podniesiony podatek offiary do ilości drugie tyle wynoszącey, w roku tysiącznym ośmsetnym szóstym woyna francuzka, rekwizycye i nowe podatki aż do roku tysiącznego ośmsetnego pietnastego”.

Do połowy XIX w. obszar leśny należący do dóbr Wągrodno nie uległ uszczupleniu. Widoczne to jest na mapie opracowanej przez Kwatermistrzostwo Generalne Wojska Polskiego w latach 1822-1831, a ukończonej w latach 1833-1843 przez Oddział Korpusu Topografów armii rosyjskiej.

Około połowy XIX wieku na terenie wykarczowanego lasu powstały wsie Gabryelin i Biały Ług. Pierwsza z wymienionych miejscowości nazwę swą wzięła zapewne od imienia najmłodszej córki właściciela dóbr Wągrodno hrabiego Kacpra Potulickiego. Nazwa drugiej pochodzi prawdopodobnie od słowa ług, oznaczającego podmokłe tereny, zazwyczaj stanowiące najmniej dostępne części dziewiczego lasu. Takie pochodzenie nazwy Biały Ług wydaje się najbardziej prawdopodobne, zważywszy na położenie tej miejscowości.

Około 1870 r. Gabryelin z przyległością Biały Ług posiadał status folwarku. W 1872 r. Wójt Gminy Wągrodno zaświadczył „że folwark Gabryelin, utworzony z gruntów po wyciętym lesie, egzystuje z dawnego czasu i należy do dóbr Wągrodno”.

W 1888 r. Gabryelin z Białym Ługiem obejmowały 843 morgi lasu, 476 morgów gruntów ornych i ogrodów, 66 mórg pastwisk, 64 łąk i 30 mórg nieużytków. We wsiach były 2 budynki murowane i 19 drewnianych. Całe dobra Wągrodno liczyły wówczas 2504 morgi powierzchni.

Folwark Gabryelin graniczył ze wsią Kiełbaska. Przez jego grunty przechodził trakt do Góry Kalwarii. Las nosił nazwę Na Łazach i zajmował większą część obszaru folwarku. W obrębie Gabryelina znajdowały się grunty orne o nazwie Stawki, pastewnik „Bagno Biały Ług” i „miejsca niewykarczowane na Hobotach i Wypaleniska”. Pod Gabryelinem miał swą osadę gajowy.

Biały Ług, stanowiący pod koniec XIX w. folwark przynależny w dalszym ciągu do dóbr Wągrodno, graniczył od północy z Gabryelinem, od wschodu z wsiami Ławki i Budy Sułkowskie, od południa z Wolą Pieczyską i Chosną, od zachodu z Wągrodnem.

Na początku XX w. właścicielem Wągrodna był Michał Ordęga. W 1903 r. folwark Biały Ług oddzielił od swego majątku, czego wyrazem było założenie osobnej hipoteki. W 1911 r. około 20 ha ziemi kupili włościanie korzystający z pożyczek Banku Ziemskiego Włościańskiego w Warszawie. Powstały 3 Towarzystwa Włościan: Biały Ług Litera A, Zaborówek i Wysoczyn. W 1918 r. Michał Ordęga sprzedał ponad 1 ha gruntu małżonkom Władysławowi i Mariannie Turczyńskim lub Turek. W tym samym roku ponad 3 ha nabyli Walenty i Antoni Woźniak.

Około 1904 r. właściciel folwarku Gabryelin Kazimierz Czarniecki sprzedał włościanom grunty, z których utworzono Towarzystwo Michałów. W dwa lata później powstały kolejne Towarzystwa: Czarna Rzeka i Chilice - o powierzchni blisko 50 ha. W 1911 r. założono następne dwa Towarzystwa: Zabrzeże i Rombienie. Zarząd Likwidacyjny Oddziałów Banku Włościańskiego na terenie Państwa Polskiego z początkiem lat dwudziestych umarzał długoterminowe pożyczki zaciągane przez włościan w rosyjskim banku.

Spis ludności Polski przeprowadzony 30 września 1921 r. obejmując opisywane miejscowości położone w gminie Wągrodno, używa w stosunku do nich miana kolonie. Biały Ług według Spisu liczył 14 budynków zamieszkałych przez 108 osób, Gabrielin - 9 domów, 75 mieszkańców, Chilice - odpowiednio 2 i 11, Michałów 6 i 38 oraz Wysoczyn 7 i 44. W wymienionych wsiach mieszkali wyłącznie katolicy.

Grunty Towarzystwa Chilice zostały częściowo wywłaszczone na rzecz Skarbu Państwa z przeznaczeniem na cele budowy i eksploatacji kolei Warszawa - Radom. W 1934 r. dawne działki włościańskie zostały przecięte torem kolejowym.

Dnia 1 lipca 1952 r. utworzono gminę Sobików z siedzibą Prezydium Gminnej Rady Narodowej w Sobikowie, w granicach której znalazła się gromada Gabryelin. Wcześniej należała do gminy Wągrodno, w której pod zmienioną od połowy 1952 r. nazwą Wola Wągrodzka pozostała nadal wieś Biały Ług.

W drugiej połowie lat 50. wsie Gabryelin, Chilice i Michałów należały do Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Uwielinach, a wsie Biały Ług, Czarna Rzeka i Wysoczyn do Prezydium GRN w Woli Wągrodzkiej. Po likwidacji gromady Wola Wągrodzka na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych wszystkie opisywane miejscowości znalazły się w gromadzie Uwieliny.

Do wsi Gabryelin należy Czachówek Południowy i Michałów, natomiast do Białego Ługu Wysoczyn.

Od 1973 r. obie wsie należą do gminy Prażmów.

W publikacjach spotykane są dwie wersje pisowni nazwy Gabryelin lub Gabrielin [ciekawostką jest fakt, że w latach 70. XX w., prawdopodobnie na skutek błędu rachmistrza spisowego, do wykazów urzędowych trafiła nazwa Gabrylin. W 2012 r., po latach starań, zmieniono urzędową niepoprawną nazwę miejscowości z Gabrylin na Gabryelin - przyp. red.].

Gabryelin od momentu powstania należał do parafii Prażmów, a od 1976 r. do Parafii Świętego Jana Chrzciciela w Kędzierówce. Biały Ług związany jest od swego początku z Parafią Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Pieczyskach. Obie parafie wchodzą obecnie w skład dekanatu czerskiego.

Ewa i Włodzimierz Bagieńscy

Tekst pochodzi z miesięcznika "Co i jak" (nr 33) 1/2001

Zdjęcie główne: Biały Ług, lata 30. XX w.