Strona stworzona, dzięki uprzejmości Biblioteki Publicznej Gminy Prażmów, przez miłośników gminy Prażmów. Ustanów 2023

Artykuły z tej kategorii

Najstarszą spośród wymienionych w tytule miejscowości jest Krępa. Istniała już w XVI w. Wówczas położona była przy drodze łączącej Tarczyn z Czerskiem w parafii Sobikowo. Stanowiła własność szlachecką.

Nazwa wsi pochodzi od wyrazu grępa lub gręba oznaczającego wzniesienie terenu, wyniosłość, wzgórze, kępę.

Krępa oraz puszcza na terenie której zostaną założone miejscowości należące do majątku Czarny Las, 1791 r.

Według opisu z 1822 r. Krempa (jak wówczas pisano) stanowiła osadę karczemną należącą do dóbr Ustanówek. Stała tam okazała gospoda murowana, kryta gontem, o dwóch kominach, czterech izbach, jednej komorze i 6 oknach, podpiwniczona. Stajnia znajdowała się pod jednym dachem z karczmą. Wrota położone po przeciwległych stronach budynku umożliwiały przejazd na wylot, bez zakręcania.

Mieszkańcami karczmy byli: Trylewicz - posiadający dwie izby, komorę i piwnicę oraz dwa ogrody warzywne (płacił za to 380 zł rocznie), staruszek Tomasz - zajmujący kolejną izbę i ogród (płacił 20 zł rocznie) oraz szewc – lokator ostatniego z pomieszczeń, który miał także jeden ogród, za co zobowiązany był do dawania 4 par butów do dworu dla parobków.

W drewnianym dwojaku mieszkało dwóch chłopów pańszczyźnianych „dwudniowych” czyli zobowiązanych do pracy na gruntach dworskich przez dwa dni w tygodniu. Byli to Matys Kosciołek i Kasper Plesznoski. Każdy z nich posiadał po ćwierci roli, ogrodzie, łące, stodole i wole roboczym.

Krępa w tym okresie była wyłącznie osadą karczemną. W połowie XIX w. karczma ta nosiła nazwę Piotrówek.

Po 1830 r. na terenie dóbr Czarny Las założono m. in. folwarki Czachów i Julianów oraz wsie Bronisławów i Czachówek.

Z opisu włości czarnoleskich, sporządzonego przez komornika w 1848 r. dowiadujemy się, że na folwarku Julianów mieszkał Zastępca Wójta Gminy Czarny Las Chmielewski i gajowy Dymitrowicz. Stał tam dom mieszkalny zbudowany z bali drewnianych z wystawą wspartą na czterech filarach, kryty gontem. W sąsiedztwie znajdowały się chlewek, stodoła i owczarnia z bali kryte słomą, dwie piwnice ziemianki i studnia z żurawiem. Mały „ogródeczek” był okolony płotem częściowo z żerdzi, a częściowo z kołków brzozowych.

We wsi Czachówek stała karczma zbudowana z bali, kryta słomą, z kominem murowanym, 4 oknami, 1 półoknem, drzwiami i drabiną na dachu. Mieszkał w niej Wojciech Grochowski, który płacił dworowi 60 rubli srebrem z tytułu propinacji trunków.

W Czachówku było 16 gospodarstw, każde o powierzchni 6 morgów. Dwunastu z osiedlonych tam gospodarzy odrabiało po 2 dni pańszczyzny w tygodniu, pozostali czterej płacili dworowi ekwiwalent pieniężny. W dziewiętnastowiecznych dokumentach zachowały się ich nazwiska. Byli to: Jan Poświatowski, Apolonia Karpińska – wdowa, Antoni Kędzierski, Michał Wasilewski, Antoni Poświatowski, Piotr Dominowski, Jędrzej Pawlak i Josek Waynberg – zamieszkujący w jednym domu, Tomasz Książek i Marcin Mazurek posiadający wspólną ziemię, ale odrębne domostwa, Grzegorz Lawendowski, Paweł Kowalski, Józef Kozicki, Walenty Kowalski, Walenty Gałecki, Grzegorz Czerniszewski oraz Katarzyna Wiktorowska.

Wszyscy oni mieszkali w domach drewnianych ze słomianymi strzechami; często pod jednym dachem znajdowała się też obórka. Obok chałup budowano również drewniane stodoły. Nie wszystkie zagrody miały własne studnie. Mieszkańcom Czachówka przysługiwało także prawo do czerpania drewna opałowego z miejscowych lasów.

Podobne warunki egzystencji mieli włościanie z Bronisławowa. Wieś składała się z 11 osad. Ośmiu z gospodarzy zbudowało już domy, trzej zaś mieszkali w Obrębie i Czachówku. W Bronisławowie podobnie jak w Czachówku wszyscy posiadali po 6 morgów gruntu. W 1848 r. w tej wsi mieszkali: Walenty Lewandowski, Jan Książek, Adam Kotyński, Szymon Stańczyk, Kazimierz Górski, Jan Rutkowski, Piotr Rutkowski, Mateusz Włodarczyk, Adam Augustynowicz, Grzegorz Czerniszewski i Walenty Kowalski.

Do majątku Czarny Las należała wówczas, wymieniana już w najstarszym znanym opisie (1820 r.) „część na Krępie”. W połowie XIX w. stał tam dom z bali pokryty słomą, stajnia czyli zajazd drewniany kryty gontem, szopa i studnia z żurawiem. Obiekty te zajmował Henryk Wulpius, właściciel 12 włók lasu i posiadacz półmorgowego ogrodu warzywnego.

Dobra, z których wyłoniono opisywane miejscowości od 1826 r. należały do rodziny Czachowskich herbu Korab, wywodzącej się z Czachowa w powiecie grójeckim (parafia Jasieniec).

Nabył je Piotr Czachowski, uprzednio dzierżawca drobnych majątków w Radomskiem. Po jego śmierci (1836 r.), spadek przejął syn Julian. Nie wiemy, który z Czachowskich, ojciec czy syn założyli nowe osady. Nadając im nazwy posłużyli się własnym nazwiskiem – Czachów, Czachówek i imieniem – Julianów. Podobną etymologię ma zapewne nazwa Bronisławów, choć w zachowanych dokumentach nie udało się znaleźć stosownego Bronisława [o pochodzeniu nazwy Bronisławowa i daty jego powstania, możesz przeczytać klikając tutaj - przyp. red.].

W 1852 roku Julian Czachowski sprzedał część dóbr Czarny Las, pozostawiając sobie folwarki Czachów i Sierzchów z przyległościami.

Do folwarku Czachów należały wsie Czachówek i Bronisławów oraz osada Krępka. Julian Czachowski w 1855 r. sprzedał Sierzchów Albinowi Kwasiborskiemu, po czym zamienił się z małżeństwem Kwasiborskich i w efekcie tej transakcji Sierzchów wrócił do Czachowskiego, natomiast folwark Czachów stał się od 1857 r. własnością Albina i Magdaleny z Olszewskich małżonków Kwasiborskich.

W 1855 r. trzy kolonie położone w Czachówku Julian Czachowski sprzedał Adamowi Augustyniakowi – młynarzowi. Otrzymały one wspólną nazwę Osada Adamówka, od imienia nowego właściciela. Dziedzic sprzedając zakazał wznoszenia w tej osadzie zakładów fabrycznych z wyjątkiem wystawienia wiatraka. Po śmierci Adama Augustyniaka nieruchomość nabył Franciszek Ksawery Augustyniak w drodze działów na licytacji publicznej w 1882 r. Po roku odsprzedał on małżonkom Hieronimowi i Mariannie Kralewskim wiatrak z 8 morgami gruntu.

W 1911 r. spadkobiercy Franciszka Ksawerego Augustyniaka sprzedali nieruchomość Franciszkowi Ksaweremu Stępińskiemu. W 1917 r. Kralewscy odstąpili swoją część Osady Stępińskiemu, który stał się właścicielem całości.

Położenie Czachowa i Krępy w stosunku do sąsiednich majątków. Plan z 1860 r.

W 1864 r. stosownie do ukazu carskiego ziemię na własność otrzymywali włościanie z Bronisławowa (16 osad, o 5 więcej niż przed 20 laty) i Czachówka (16 osad, jak w 1848 r.). W Krępie utworzono tylko 5 osad włościańskich. Ich właścicielami zostali: Jan Jermakowski, Walenty Szatakowski, Ignacy Żyliński, Franciszek Kurek i Julianna Piotrowska. Włościanie ci otrzymali też prawa serwitutowe. Wolno im było czerpać z dworskiego lasu drewno na opał tzw. zbieraninę oraz materiał na remonty. Mieli też prawo do wypasu 18 sztuk bydła na ugorach, łąkach i w zaroślach.

Z gruntów folwarku Czachów utworzono nową wieś o takiej samej nazwie; wydzielono wspólne pastwisko dla wszystkich sąsiadujących ze sobą miejscowości. Wieś Czachów liczyła 26 osad.

W 1866 r. właściciele folwarku Czachów małżonkowie Kwasiborscy sprzedali Ksaweremu Augustynowiczowi karczmę, 8 morgów gruntu i prawo do propinacji.

Osadę Krępka jeszcze w 1860 r. Julian Czachowski sprzedał właścicielowi sąsiedniego Ustanówka Henrykowi Łempickiemu.

Folwark Julianów stanowił wciąż część dóbr Czarny Las. Podczas licytacji w 1872 r. zabudowania Julianowa składały się z czworaka i dwojaka, drewnianych, krytych gontem obory i stodoły ze słomianą strzechą oraz studni z żurawiem.

Nie wiadomo jakie były losy opisywanych miejscowości w ciągu kolejnych 50 lat. Kolejne informacje pochodzą dopiero z okresu międzywojennego.

Podczas Spisu Powszechnego, przeprowadzonego w dniu 30 września 1921 r. Bronisławów liczył 20 budynków i 105 mieszkańców, Czachówek także 20 budynków i 131 mieszkańców, wieś Julianów 5 domów i 32 osoby, wieś Krępa odpowiednio 19 i 131, kolonia Krępa 2 domy i 11 osób. We wszystkich wymienionych miejscowościach mieszkali wyłącznie katolicy.

Bronisławów na mapie z 1941 r.

Opisane wsie należały do gminy Czarny Las do 1867 r., do gminy Kąty w latach 1867-1952, do gminy Sobików w latach 1952-1954. Krępa znajdowała się w gminie Ustanówek, a od 1867 do 1954 r. Wągrodno (w 1952 r. nazwę tej gminy zmieniono na Wola Wągrodzka).

Czachówek w okresie od 1955 do 1972 r. znajdował się w granicach gromady Sobików, a Bronisławów i Krępa gromady Uwieliny.

Od 1 stycznia 1973 r. Bronisławów i Krępa położone są w gminie Prażmów, a Czachówek w gminie Góra Kalwaria.

Julianów jest częścią wsi Kiełbaska w gminie Góra Kalwaria [odwrotnie, Kiełbaska jest częścią wsi Julianów - przyp. red.].

W miejscowości Bronisławów krzyżują się dwie linie kolejowe; zbudowana w 1934 r. Warszawa – Kraków [(nr 8)] z uruchomioną w 1953 r. Skierniewice – Łuków [(nr 12)]. Przystanki Czachówek Górny i [zamknięty wraz z zawieszeniem ruchu pasażerskiego na linii kolejowej nr 12] Czachówek Środkowy zlokalizowano w miejscu przecięcia szlaków kolejowych.

We wsi Gabryelin znajduje się przystanek Czachówek Południowy, a w Czarnym Lesie Czachówek Wschodni.

Bronisławów, 1960 r. Józef Anuszewski i Jerzy Bączkowski na sesji zimowej przy wiadukcie/nasypie kolejowym stacji Czachówek Górny i przy stacji Czachówek Środkowy. W tle widać nie istniejący już budynek kasy.

Krępa przypisana jest zasadniczo do parafii Świętego Jana Chrzciciela w Kędzierówce, ale jej mieszkańcy ze względu na lokalizację mają prawo wyboru parafii macierzystej. Dawniej należała do parafii jazgarzewskiej, a od końca XIX w. sobikowskiej. Bronisławów[, Julianów] i Czachówek związane są z parafią Świętego Stanisława Biskupa w Sobikowie. W Czachówku znajduje się kaplica Św. Józefa Robotnika, należąca do parafii sobikowskiej.

Ewa i Włodzimierz Bagieńscy

Tekst pochodzi z miesięcznika "Co i jak" (nr 22) 2/2000

Korekta i przypisy: Bartłomiej Kucharski

Zdjęcie nagłówkowe: Bronisławów, 1939 r. Józef Anuszewski z mamą Józefą Anuszewską na sesji zimowej w plenerze.

O Bronisławowie więcej możesz przeczytać w artykule Pawła Bernaciaka klikając tu: Bronisławów: geneza nazwy miejscowości i rok jej założenia.