Strona stworzona, dzięki uprzejmości Biblioteki Publicznej Gminy Prażmów, przez miłośników gminy Prażmów. Ustanów 2023

Artykuły z tej kategorii

Najstarszą spośród wymienionych w tytule miejscowości jest Krępa. Istniała już w XVI w. Wówczas położona była przy drodze łączącej Tarczyn z Czerskiem w parafii Sobikowo. Stanowiła własność szlachecką.

Nazwa wsi pochodzi od wyrazu grępa lub gręba oznaczającego wzniesienie terenu, wyniosłość, wzgórze, kępę.

Według opisu z 1822 r. Krempa (jak wówczas pisano) stanowiła osadę karczemną należącą do dóbr Ustanówek. Stała tam okazała gospoda murowana, kryta gontem, o dwóch kominach, czterech izbach, jednej komorze i 6 oknach, podpiwniczona. Stajnia znajdowała się pod jednym dachem z karczmą. Wrota położone po przeciwległych stronach budynku umożliwiały przejazd na wylot, bez zakręcania.

Mieszkańcami karczmy byli: Trylewicz - posiadający dwie izby, komorę i piwnicę oraz dwa ogrody warzywne (płacił za to 380 zł rocznie), staruszek Tomasz - zajmujący kolejną izbę i ogród (płacił 20 zł rocznie) oraz szewc – lokator ostatniego z pomieszczeń, który miał także jeden ogród, za co zobowiązany był do dawania 4 par butów do dworu dla parobków.

W drewnianym dwojaku mieszkało dwóch chłopów pańszczyźnianych „dwudniowych” czyli zobowiązanych do pracy na gruntach dworskich przez dwa dni w tygodniu. Byli to Matys Kosciołek i Kasper Plesznoski. Każdy z nich posiadał po ćwierci roli, ogrodzie, łące, stodole i wole roboczym.

Krępa w tym okresie była wyłącznie osadą karczemną. W połowie XIX w. karczma ta nosiła nazwę Piotrówek.

Po 1830 r. na terenie dóbr Czarny Las założono m. in. folwarki Czachów i Julianów oraz wsie Bronisławów i Czachówek.

Z opisu włości czarnoleskich, sporządzonego przez komornika w 1848 r. dowiadujemy się, że na folwarku Julianów mieszkał Zastępca Wójta Gminy Czarny Las Chmielewski i gajowy Dymitrowicz. Stał tam dom mieszkalny zbudowany z bali drewnianych z wystawą wspartą na czterech filarach, kryty gontem. W sąsiedztwie znajdowały się chlewek, stodoła i owczarnia z bali kryte słomą, dwie piwnice ziemianki i studnia z żurawiem. Mały „ogródeczek” był okolony płotem częściowo z żerdzi, a częściowo z kołków brzozowych.

We wsi Czachówek stała karczma zbudowana z bali, kryta słomą, z kominem murowanym, 4 oknami, 1 półoknem, drzwiami i drabiną na dachu. Mieszkał w niej Wojciech Grochowski, który płacił dworowi 60 rubli srebrem z tytułu propinacji trunków.

W Czachówku było 16 gospodarstw, każde o powierzchni 6 morgów. Dwunastu z osiedlonych tam gospodarzy odrabiało po 2 dni pańszczyzny w tygodniu, pozostali czterej płacili dworowi ekwiwalent pieniężny. W dziewiętnastowiecznych dokumentach zachowały się ich nazwiska. Byli to: Jan Poświatowski, Apolonia Karpińska – wdowa, Antoni Kędzierski, Michał Wasilewski, Antoni Poświatowski, Piotr Dominowski, Jędrzej Pawlak i Josek Waynberg – zamieszkujący w jednym domu, Tomasz Książek i Marcin Mazurek posiadający wspólną ziemię, ale odrębne domostwa, Grzegorz Lawendowski, Paweł Kowalski, Józef Kozicki, Walenty Kowalski, Walenty Gałecki, Grzegorz Czerniszewski oraz Katarzyna Wiktorowska.

Wszyscy oni mieszkali w domach drewnianych ze słomianymi strzechami; często pod jednym dachem znajdowała się też obórka. Obok chałup budowano również drewniane stodoły. Nie wszystkie zagrody miały własne studnie. Mieszkańcom Czachówka przysługiwało także prawo do czerpania drewna opałowego z miejscowych lasów.

Podobne warunki egzystencji mieli włościanie z Bronisławowa. Wieś składała się z 11 osad. Ośmiu z gospodarzy zbudowało już domy, trzej zaś mieszkali w Obrębie i Czachówku. W Bronisławowie podobnie jak w Czachówku wszyscy posiadali po 6 morgów gruntu. W 1848 r. w tej wsi mieszkali: Walenty Lewandowski, Jan Książek, Adam Kotyński, Szymon Stańczyk, Kazimierz Górski, Jan Rutkowski, Piotr Rutkowski, Mateusz Włodarczyk, Adam Augustynowicz, Grzegorz Czerniszewski i Walenty Kowalski.

Do majątku Czarny Las należała wówczas, wymieniana już w najstarszym znanym opisie (1820 r.) „część na Krępie”. W połowie XIX w. stał tam dom z bali pokryty słomą, stajnia czyli zajazd drewniany kryty gontem, szopa i studnia z żurawiem. Obiekty te zajmował Henryk Wulpius, właściciel 12 włók lasu i posiadacz półmorgowego ogrodu warzywnego.

Dobra, z których wyłoniono opisywane miejscowości od 1826 r. należały do rodziny Czachowskich herbu Korab, wywodzącej się z Czachowa w powiecie grójeckim (parafia Jasieniec).

Nabył je Piotr Czachowski, uprzednio dzierżawca drobnych majątków w Radomskiem. Po jego śmierci (1836 r.), spadek przejął syn Julian. Nie wiemy, który z Czachowskich, ojciec czy syn założyli nowe osady. Nadając im nazwy posłużyli się własnym nazwiskiem – Czachów, Czachówek i imieniem – Julianów. Podobną etymologię ma zapewne nazwa Bronisławów, choć w zachowanych dokumentach nie udało się znaleźć stosownego Bronisława [o pochodzeniu nazwy Bronisławowa i daty jego powstania, możesz przeczytać w artykule Pawła Bernaciaka klikając tutaj - przyp. red.].

W 1852 roku Julian Czachowski sprzedał część dóbr Czarny Las, pozostawiając sobie folwarki Czachów i Sierzchów z przyległościami.

Do folwarku Czachów należały wsie Czachówek i Bronisławów oraz osada Krępka. Julian Czachowski w 1855 r. sprzedał Sierzchów Albinowi Kwasiborskiemu, poczym zamienił się z małżeństwem Kwasiborskich i w efekcie tej transakcji Sierzchów wrócił do Czachowskiego, natomiast folwark Czachów stał się od 1857 r. własnością Albina i Magdaleny z Olszewskich małżonków Kwasiborskich.

W 1855 r. trzy kolonie położone w Czachówku Julian Czachowski sprzedał Adamowi Augustyniakowi – młynarzowi. Otrzymały one wspólną nazwę Osada Adamówka, od imienia nowego właściciela. Dziedzic sprzedając zakazał wznoszenia w tej osadzie zakładów fabrycznych z wyjątkiem wystawienia wiatraka. Po śmierci Adama Augustyniaka nieruchomość nabył Franciszek Ksawery Augustyniak w drodze działów na licytacji publicznej w 1882 r. Po roku odsprzedał on małżonkom Hieronimowi i Mariannie Kralewskim wiatrak z 8 morgami gruntu.

W 1911 r. spadkobiercy Franciszka Ksawerego Augustyniaka sprzedali nieruchomość Franciszkowi Ksaweremu Stępińskiemu. W 1917 r. Kralewscy odstąpili swoją część Osady Stępińskiemu, który stał się właścicielem całości.

Położenie Czachowa i Krępy w stosunku do sąsiednich majątków. Plan z 1860 r.

W 1864 r. stosownie do ukazu carskiego ziemię na własność otrzymywali włościanie z Bronisławowa (16 osad, o 5 więcej niż przed 20 laty) i Czachówka (16 osad, jak w 1848 r.). W Krępie utworzono tylko 5 osad włościańskich. Ich właścicielami zostali: Jan Jermakowski, Walenty Szatakowski, Ignacy Żyliński, Franciszek Kurek i Julianna Piotrowska. Włościanie ci otrzymali też prawa serwitutowe. Wolno im było czerpać z dworskiego lasu drewno na opał tzw. zbieraninę oraz materiał na remonty. Mieli też prawo do wypasu 18 sztuk bydła na ugorach, łąkach i w zaroślach.

Z gruntów folwarku Czachów utworzono nową wieś o takiej samej nazwie; wydzielono wspólne pastwisko dla wszystkich sąsiadujących ze sobą miejscowości. Wieś Czachów liczyła 26 osad.

W 1866 r. właściciele folwarku Czachów małżonkowie Kwasiborscy sprzedali Ksaweremu Augustynowiczowi karczmę, 8 morgów gruntu i prawo do propinacji.

Osadę Krępka jeszcze w 1860 r. Julian Czachowski sprzedał właścicielowi sąsiedniego Ustanówka Henrykowi Łempickiemu.

Folwark Julianów stanowił wciąż część dóbr Czarny Las. Podczas licytacji w 1872 r. zabudowania Julianowa składały się z czworaka i dwojaka, drewnianych, krytych gontem obory i stodoły ze słomianą strzechą oraz studni z żurawiem.

Nie wiadomo jakie były losy opisywanych miejscowości w ciągu kolejnych 50 lat. Kolejne informacje pochodzą dopiero z okresu międzywojennego.

Podczas Spisu Powszechnego, przeprowadzonego w dniu 30 września 1921 r. Bronisławów liczył 20 budynków i 105 mieszkańców, Czachówek także 20 budynków i 131 mieszkańców, wieś Julianów 5 domów i 32 osoby, wieś Krępa odpowiednio 19 i 131, kolonia Krępa 2 domy i 11 osób. We wszystkich wymienionych miejscowościach mieszkali wyłącznie katolicy.

Opisane wsie należały do gminy Czarny Las do 1867 r., do gminy Kąty w latach 1867-1952, do gminy Sobików w latach 1952-1954. Krępa znajdowała się w gminie Ustanówek, a od 1867 do 1954 r. Wągrodno (w 1952 r. nazwę tej gminy zmieniono na Wola Wągrodzka).

Czachówek w okresie od 1955 do 1972 r. znajdował się w granicach gromady Sobików, a Bronisławów i Krępa gromady Uwieliny.

Od 1 stycznia 1973 r. Bronisławów i Krępa położone są w gminie Prażmów, a Czachówek w gminie Góra Kalwaria. Julianów jest częścią wsi Kiełbaska w gminie Góra Kalwaria.

W miejscowości Bronisławów krzyżują się dwie linie kolejowe; zbudowana w 1934 r. Warszawa – Kraków z uruchomioną w 1953 r. Skierniewice – Łuków. Przystanki Czachówek Górny i Czachówek Środkowy zlokalizowano w miejscu przecięcia szlaków kolejowych.

We wsi Gabryelin znajduje się przystanek Czachówek Południowy, a w Czarnym Lesie Czachówek Wschodni.

Krępa przypisana jest zasadniczo do parafii Świętego Jana Chrzciciela w Kędzierówce, ale jej mieszkańcy ze względu na lokalizację mają prawo wyboru parafii macierzystej. Dawniej należała do parafii jazgarzewskiej, a od końca XIX w. sobikowskiej. Bronisławów i Czachówek związane są z parafią Świętego Stanisława Biskupa w Sobikowie. W Czachówku znajduje się kaplica Św. Józefa Robotnika, należąca do parafii sobikowskiej.

Ewa i Włodzimierz Bagieńscy

Tekst pochodzi z miesięcznika "Co i jak" (nr 22) 2/2000

Korekta i przypisy: Bartłomiej Kucharski

Zdjęcie nagłówkowe: Bronisławów, 1958 r. Spotkanie rodzinne. W tle widoczny wiadukt w ciągu linii kolejowej nr 8 nad linią kolejową nr 12.