Strona stworzona, dzięki uprzejmości Biblioteki Publicznej Gminy Prażmów, przez miłośników gminy Prażmów. Ustanów 2023

Artykuły z tej kategorii

Nazwa wsi nie uległa zmianie co najmniej od połowy XVI w. Położona była wówczas w ziemi czerskiej, powiecie (sądowym) grójeckim nad rzeczką Wągrodnicą (obecnie Zielona). Otaczały ją lasy, przez które w tym miejscu przebiegał trakt z Warszawy do Warki.

W sąsiedztwie leżały dwie wsie: Wólka Uwielińska (przy skrzyżowaniu traktu wareckiego z drogą wiodącą z Tarczyna do Czerska) i Wola Turkowa (na zachód od Uwielin).

Obie nie istniały już w 1. połowie XIX wieku [ponieważ Wólka Uwielińska stała się Krupią Wólką, a Wola Turkowa Jaroszową Wolą - przyp. red.].

W 1540 r. dziedzicem Uwielin i Wólki Uwielińskiej był Jazon Wieliński.

Nic nie wiadomo o losach wsi aż do początku XIX w. Wtedy Uwieliny były podzielone na dwie części: szlachecką i kościelną. Nie da się wyjaśnić, czy były własnością konkretnego kościoła np. parafialnego w Prażmowie, klasztoru czy też osoby duchownej. Zwykle gospodarzył tam dzierżawca.

Dla części szlacheckiej Uwielin zachowały się akta hipoteczne. Hipoteka nosi nazwę Dobra Uwieliny litera A.

Pierwszym w XIX w. znanym z nazwiska właścicielem Uwielin Szlacheckich był Kazimierz Gruszczyński. W 1801 r. sprzedał majątek Stanisławowi i Annie Juliannie z Hurtygów małżonkom Borowskim. W okresie Księstwa Warszawskiego Borowski piastował funkcję archiwisty w Ministerium Policji. W 1817 r. jako wysoki urzędnik ministerialny został wysłany do Archangielska. Zmarł w drodze powrotnej do kraju. Pochowano go w Petersburgu. Tam też odbyły się uroczystości żałobne. W polskojęzycznej prasie petersburskiej ukazał się następujący nekrolog: „Dnia 31 Lipca b.r. zszedł s tego świata w 74 roku życia, po powrócie z Archangielskiey Gubernii, dokąd w zleceniu Rządowem był wysłanym, WJ pan Stanisław Borowski szef Bióra Dyrekcji generalnej Policyi i poczt w Komissyi Spraw Wewnętrznych i policyi Krolestwa Polskiego Wzor Staropolskich cnot, poświęcenia się dla dobra kraiu i zapomnienia o sobie samem, gdzie idzie o to, żeby się stać pożytecznym i żeby dadź dowód gorliwości w wypełnieniu zwierzchnich rozkazów, zostawił Ś.P. Stanisław Borowski nader chlubną po sobie pamiątkę. Obchód pogrzebowy dnia 2 b.m. odbył się w kościele parafialnym katolickim w obecności I. WW: Ministra stanu i Prezesa Izby Obrachunkowej Węglińskiego Senatora Kickiego i wielu rodaków i znaiomyuch zmarłego. Zostawił on w Oyczyznie czułą Małżonkę i osierociałe dzieci, którzy, oby w tem słabem wspomnieniu, które szacunek ku nieboszczykowi podyktował, mogli znaleść iakieźkolwiek ich nieodżałowaney straty osłodzenie!”.

Nekrolog właściciela Uwielin z 1817 r.

Wdowa po Stanisławie Anna Julianna zmarła w Warszawie w 1824 r. Majątek odziedziczył syn Stanisław, podporucznik pułku Jego Cesarsko-Królewskiej Mości Strzelców Pieszych Wojska Polskiego.

W tym okresie dobra liczyły 14 domów i 118 mieszkańców. Uwieliny Duchowne składały się z 11 domów, które zamieszkiwało 96 osób.

W połowie XIX w. w gminie Uwieliny żyło 180 mieszkańców, w tym 96 mężczyzn i 84 kobiety, wszyscy wyznania rzymskokatolickiego. Tylko sześcioro spośród nich potrafiło czytać i pisać. W majątku kwaterowało 12 piechurów rosyjskich. Na dobytek dworski składało się: 14 koni, 125 sztuk rogacizny i 45 świń.

Nie wiemy, do kiedy Uwieliny pozostawały w rękach Borowskich. W 1843 r. w dokumentach jako właściciel pojawia się Franciszek á Paulo Piątkowski.

Po jego śmierci w 1855 r. Uwieliny Szlacheckie odziedziczyła żona Ludwika z Borowych i 8 dzieci (Zofia, Józef, Jan, Amalia, Stanisław, Anna, Wanda i Klotylda). W wyniku licytacji publicznej w drodze działów - odbytej w 1856 r. – spadek odziedziczył syn Stanisław. Majątek nie był w najlepszej kondycji finansowej, ponieważ nowy właściciel rozpoczął gospodarowanie od sprzedaży lasów kupcowi Icykowi Blassowi z Góry Kalwarii.

W 1867 r. właścicielami dóbr byli małżonkowie Wincenty i Józefa z Kowalskich Michalscy. W tym roku zrealizowano w Uwielinach Szlacheckich ukaz carski nadający chłopom ziemię na własność. Otrzymali ją: Michał Tokaj, Stanisław Tokaj, Wojciech Huba, Józef Sobczyk, Walenty Pabysiak, Antoni Wojtaszewski, Jan Chmielewski, Paweł Borkowski i Błażej Zadróżny. Mieli też prawo do pozyskiwania zbieraniny w lesie dziedzica bez użycia siekiery i wypasu 21 sztuk bydła razem z bydłem folwarcznym. Te serwituty leśny i pastwiskowy zostały zamienione na dodatkowy przydział ziemi w 1897 r.

Uwieliny Duchowne stały się wsią rządową po przejęciu przez Skarb Państwa własności kościelnych w 1866 r. W tym okresie włości te liczyły 600 morgów i były zasiedlone przez przeszło 200 włościan.

Małżonkowie Michalscy, właściciele Uwielin Szlacheckich, nie mieli dzieci. Ich majątek był obciążony pożyczką udzieloną przez Towarzystwo Kredytowe Ziemskie w Warszawie. Towarzystwo wystawiło dobra na licytację w 1886 r.

Szkołę elementarną w Uwielinach założono w 1878 r. Od 1916 r. funkcjonowała jako Publiczna Szkoła Powszechna [więcej o szkole w Uwielinach wysłuchasz tu i przeczytasz tu].

Podczas pierwszego Powszechnego Spisu Ludności Polski w dniu 30 września 1921 r. wsie Uwieliny Nowe i Stare liczyły łącznie 41 budynków i 275 mieszkańców.

Dziewczynka wiejska przed wojną - uczennica szkoły w Uwielinach. Elementami uniformu były: białe skarpetki, pilsowana biała spódniczka i obowiązkowo prosto obcięta grzywka.

W okresie międzywojennym założono w Uwielinach Ochotniczą Straż Ogniową. Powstała w 1928 r. z inicjatywy ówczesnego kierownika szkoły Józefa Plewickiego [Ochotniczą Straż Pożarną w Uwielinach założono dnia 24 lutego 1929 r. - przyp. red.].

Orzeczeniem starosty grójeckiego w 1934 r. wdrożono postępowanie scaleniowe na gruntach wsi Uwieliny Duchowne, części wsi Uwieliny Szlacheckie i części Uwielin Nowych. Te ostatnie powstały na gruntach rozparcelowanego majątku państwowego Uwieliny.

W 1954 r. dokonano wywłaszczeń gruntów na terenie Uwielin, w związku z budową linii kolejowej Skierniewice - Łuków.

Uwieliny w 1. połowie XIX w. były siedzibą Urzędu Gminnego, później należały do gminy Wągrodno. Nazwę tej gminy zmieniono w 1952 r. na Wolę Wągrodzką. W latach 1955-1972 istniało w Uwielinach Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej. W skład tej gromady wchodziły wsie: Biały Ług, Bronisławów, Gabryelin, Jaroszowa Wola, Jeziórko, Kędzierówka, Krępa, Krupia Wólka, Ławki, Piskórka, Ustanów, Uwieliny i Wągrodno.

Od początku 1973 r. Uwieliny należą do gminy Prażmów.

Zdjęcie z 1994 roku przedstawiające ul. Główną w Uwielinach obok domu nr 42.

Części wsi noszą obecnie nazwy: Uwieliny-Konopka, Uwieliny-Parcela, Uwieliny Poduchowne i Uwieliny Szlacheckie [częścią Uwielin są również Nowe Uwieliny - przyp. red.].

Opisana miejscowość położona była w parafii Prażmów, a od 1976 znajduje się w obrębie Parafii Świętego Jana Chrzciciela w Kędzierówce, w dekanacie czerskim.

Ewa i Włodzimierz Bagieńscy

Tekst pochodzi z miesięcznika "Co i jak" (nr 29) 9/2000

Zdjęcie nagłówkowe: Uczniowie Szkoły Powszechnej w Uwielinach, 23 VI 1927 r.

Strona tytułowa miesięcznika "Co i jak" (nr 29) 9/2000.